De politieke participatie van jongeren in het algemeen en die van jongeren op het platteland in het bijzonder is niet optimaal. De betrokkenen zijn dan ook ondergerepresenteerd in de politiek, hetgeen weer gevolgen heeft voor de mate waarin hun belangen en waarden neerslag vinden in de publieke besluitvorming. Dit kan hen op de lange termijn duur komen te staan: geen betaalbare huisvesting in een onleefbaar klimaat zijn slechts twee consequenties.

In een project dat begon in de herfst van 2019 heeft Social Science Works geprobeerd jongeren in Oost-Duitse plattelandsgebieden voor de politiek te interesseren door meer aan te sluiten bij hun (veronderstelde) leefwereld. De aangeboden participatiemogelijkheid was meer praktijkgericht, meer tijdgebonden, meer gericht op een concrete gebeurtenis en meer interactief. Daarnaast werd gebruik gemaakt van Instagram, een communicatiemiddel dat bij veel jongeren geliefd is. Het project werd mogelijk gemaakt door de Bundeszentrale für politische Bildung.

In totaal vormden wij vier groepen van elk 8 tot 15 jongeren tussen de 15 en 20 jaar in landelijke regio’s in Brandenburg en Saksen-Anhalt. In de daaropvolgende workshops dachten we samen met de deelnemers na over de fundamentele waarden die onze samenlevingen bijeenhouden – democratie, pluralisme, vrijheid, burgerschap, gelijkheid, respect – en over hoe deze waarden met succes kunnen worden uitgedragen. Bovendien boden wij kennis aan over de functies en werkmethoden van maatschappelijke organisaties. Dit hield ook in hoe sociale media kunnen worden gebruikt voor politieke participatie. Na deze activiteiten verdiepten de groepen zich gedurende ongeveer een half jaar in een thema dat zij zelf hadden uitgekozen. Tevens werd getracht via sociale media een publiek voor dit thema op te bouwen en dit publiek te informeren. Het plan was het geheel af te sluiten met een deliberatieve bijeenkomst met 50 tot 200 deelnemers dat door iedere groep over het eigen thema zou worden georganiseerd. Helaas maakten de Coronamaatregelen het laatstgenoemde uiteindelijk onmogelijk.

Social Science Works, een in 2015 in Potsdam opgerichte maatschappelijke onderneming, bestaat uit een groot aantal politicologen, sociologen, filosofen, psychologen en antropologen die zich zorgen maken over de ontwikkeling van de democratie en die bruikbare kennis proberen te ontwikkelen over samenhangende thema’s als democratie, pluralisme, populisme, radicalisering, integratie, discriminatie en respect (www.socialscienceworks.org).

De theorieën en praktijken van deliberatie spelen een centrale rol in ons werk. Wij zien deliberatie in de eerste plaats als een open en hoffelijke uitwisseling van ideeën en visies, die de ontdekking, het begrip, het in context plaatsen en de ontwikkeling van politieke voorkeuren bevordert. In de tegenwoordig heersende consumentistische of economische opvattingen over democratie is het hoofddoel van politieke participatie het omzetten van voorkeuren of belangen van individuen in collectieve besluiten en beleid. Hoe deze voorkeuren tot stand zijn gekomen, of zij geïnformeerd zijn en gerechtvaardigd kunnen worden, of zij “politiek” zijn in de zin dat zij betrekking hebben op publieke kwesties, zijn vragen die zelden aan de orde worden gesteld. In deliberatieve opvattingen over democratie staan deze vragen echter in het middelpunt.

In dit artikel doe ik verslag van onze ervaringen. Verschillende thema’s komen aan bod: de benutting van sociale media om jonge deelnemers voor politieke activiteiten te rekruteren; het belang van lokale vertrouwenspersonen; de geschiktheid van de sociale media voor sociale en politieke communicatie met en tussen jongeren; de mogelijkheden van Zoom of andere video platforms om politieke educatie en activiteiten door te voeren; de inhoud van onze politieke educatie; de thema’s die de groepen als belangrijk kozen; en de motivaties van de deelnemers.

1 Rekrutering van de groepen via sociale media

Jongeren communiceren in hoge mate via sociale media en de hoop was dat jongeren via deze media gerekruteerd zouden konden worden voor politieke participatie. Daarnaast hoopten we dat jongeren via sociale media, en dan met name via het immens populaire Instagram, een publiek voor hun politieke thema en voor de te organiseren deliberatie zouden kunnen creëren. Op beide terreinen waren de resultaten teleurstellend.

Om met de rekrutering van groepen te beginnen: we hebben eerst uitvoerig over ons project via Facebook, Instagram, Twitter en onze website bericht en geïnteresseerde mensen (inclusief maatschappelijk werkers en leraren die ons in verbinding met jongeren konden brengen) gevraagd zich bij ons te melden. Ondanks de relatief grote aantallen volgers en bezoekers van onze mediakanalen, leverde dit geen noemenswaardige respons op. Daarna voerden we drie betaalde advertentiecampagnes via Instagram en Facebook door om geïnteresseerde jongeren in Saksen-Anhalt te vinden. Hiertoe werden speciaal voor dit doel door studenten ontwikkelde flyers benut.

Een Instagram-advertentie in maart 2021 in Haldensleben en omstreken bereikte 3472 mensen van 18 tot 25 jaar. Facebook stond ons niet toe mensen jonger dan 18 een advertentie over dit project onder de aandacht te brengen. Vierentwintig personen klikten op de link. Vijf personen vonden onze post leuk, een persoon schreef een reactie (“Mensch*innen sollten sich dafür interessieren”), een persoon ving aan ons te volgen, niemand contacteerde ons.

Omdat het mogelijk was dat politiek geïnteresseerden meer op Facebook actief zijn dan op Instagram, maakten we daarna een advertentiecampagne op Facebook, met een aangepaste flyer (zie afbeelding 1). Overigens beschouwen de meeste jongeren Facebook een hopeloos verouderd platform dat slechts wordt benut door jongbejaarden van vijfentwintig jaar en ouder. Onze advertenties bereikten 2143 mensen van 18 tot 25 jaar die volgens Facebook een interesse hadden in vrijwilligerswerk of maatschappelijke onderwerpen. Een persoon vond deze post leuk. Zestien personen openden de flyer. Niemand nam contact met ons op.

Afbeelding 1. Facebook Poster

2 Rekrutering van de groepen via lokale vertrouwenspersonen

De tweede en waarschijnlijk belangrijkste wijze om deelnemers voor projecten te rekruteren bestaat uit contact met lokale actoren die reeds een vertrouwensrelatie met leden van de doelgroep hebben opgebouwd. In dit geval gaat het dan vooral om jongerenwerkers en docenten in het middelbaar en het beroepsonderwijs. Deze vertrouwensrelatie is in al onze projecten van essentieel belang gebleken om mensen ertoe over te halen aan een project deel te nemen en kan zelden via elektronische communicaties worden opgebouwd.

In scholen contacteerden wij de voor politieke educatie verantwoordelijke docenten of de aan scholen verbonden “respectcoaches”.[1] Bijna alle scholen in Brandenburg en Saksen-Anhalt die wij benaderden, meldden reeds overbelast te zijn door hun bestaande opdrachten. Deze overbelasting nam vanaf het begin van de Covid-pandemie in Februari 2020 uiteraard slechts toe. Voor additionele projecten was geen tijd en energie beschikbaar.

Vele scholen meldden ook simpelweg dat hun leerlingen geen interesse hadden in politiek, en dus ook niet in politieke educatie. Ons tegenargument dat dit juist reden zou kunnen zijn ons toegang tot hun leerlingen te bieden, werd zelden op zijn waarde geschat. Ook in een ander educatief project dat wij recent voor de Europese Unie in Berlijn en Brandenburg doorvoerden[2], stuitten we op dezelfde sociale ongelijkheid: de (ongeveer 30 gecontacteerde) onderwijsinstellingen met reeds geprivilegieerde leerlingen deden graag mee, en de (ongeveer 150) scholen op het platteland of in achterstandswijken met leerlingen die het meest van het project hadden kunnen profiteren, gaven niet thuis.

Onze meeste aandacht ging derhalve uit naar jongerenwerkers. Ook adverteerden wij (zonder veel resultaat) ons project in nieuwsbrieven van hun organisaties. Nadat de betrokkenen per E-mail waren aangeschreven, werd telefonisch contact met hen opgenomen. In totaal hebben wij zo met ongeveer 150 mensen gesproken, soms over zeer lange perioden. Deze contacten verliepen veelal uiterst moeizaam. Zoals wij helaas ook in andere projecten hebben moeten waarnemen, lijkt deze beroepsgroep, in ieder geval in landen als Brandenburg en Saksen-Anhalt, in hoge mate gedemoraliseerd. Op enige belangrijke uitzonderingen na, lijkt men geregeld ieder geloof in de eigen activiteiten te hebben verloren. De pandemie heeft deze gemoedstoestand verder versterkt. Vele maatschappelijk werkers hebben ons gemeld dat het weinige sociale kapitaal dat ze vaak uiterst moeizaam onder hun doelgroep hadden weten op te bouwen, door de Coronamaatregelen teniet was gedaan. Uiteindelijk hebben wij niettemin met hulp van lokale jongerenwerkers twee groepen kunnen rekruteren. De inspanningen die daartoe moesten worden verricht, waren buitensporig.

3 Politieke communicatie via sociale media

Een deel van het project bestond eruit dat de groepen een Instagramaccount openden en met hun berichten een publiek zouden vormen voor het onderwerp dat zij gekozen hadden. Elke groep heeft ook gemiddeld een dag onderwijs van een specialist van SSW gekregen over hoe de berichten het beste konden worden vormgegeven om een breed publiek te bereiken. Vier Instagramaccounts werden inderdaad vervaardigd. Deze gaven ons tevens een beeld van de mogelijkheden van sociale media om in het bijzonder jongeren voor sociale en politieke onderwerpen te interesseren. Deze mogelijkheden bleken opnieuw beperkt.

Groep 1

Het beste account werd waarschijnlijk gemaakt door de deelnemers in Zehdenick in Brandenburg (https://www.instagram.com/meetuebermeat/). De betrokkenen publiceerden niet minder dan 148 zeer hoogwaardige posts over alles wat met vleesconsumptie te maken heeft. De hoop was dat meer informatie zou leiden tot een afneming van de (alhier bovenmatige) vertering van dieren. Verhoudingsgewijs zou dit een grote bijdrage aan de duurzaamheid, leefbaarheid en volksgezondheid kunnen leveren.

De posts waren met veel liefde en vakmanschap gemaakt en bevatten een grote hoeveelheid informatie. Als deelonderwerpen had men de gevolgen van vleesconsumptie voor het milieu, de leefomstandigheden van dieren in de vleesindustrie, de vraag hoeveel vlees men eigenlijk vanuit gezondheidsoverwegingen moest eten, vegetarische recepten, informatie over vleesvervangers, over waterconsumptie, microplastic, antibiotica, et cetera. Aangehaakt werd tevens bij de Fridays for Future beweging. Ondanks de relevantie, de grote competentie en het gebruik van vele Hashtacks kreeg men in een half jaar niet meer dan 78 volgers, werden de posts gemiddeld door niet meer dan ongeveer 15 personen “leuk” bevonden en reageerden mensen slechts bij zeer hoge uitzondering op een post. Ook bleek het niet mogelijk het aantal leden van de groep op deze wijze te laten toenemen.

Om dit enigszins in perspectief te plaatsen: een van onze fellows heeft de merkwaardige gewoonte van iedere avondmaaltijd die hij consumeert (veel vlees overigens), een foto op Instagram te plaatsen. Hij heeft vijf keer zo veel volgers, en mag op belangrijk grotere aantallen “likes” en commentaren rekenen.

Groep 2

Wanneer men een deliberatieve bijeenkomst wenst te organiseren, of mensen zou willen motiveren politiek actief te worden, helpt het een probleem te hebben dat men gezamenlijk met de burgers zou willen bespreken en zou willen oplossen. Hier deed zich met de tweede groep een probleem voor: de groepsleden waren overwegend de mening toegedaan dat er in hun woonplaats Bernburg aan de Saale (Saksen-Anhalt) eigenlijk geen noemenswaardige problemen waren. Het grootste probleem dat zij zagen was dat zo weinig mensen, zeker jongeren, zich hiervan bewust waren. De doelen die men zich als jongerenadviesraad (Jugendbeirat[3]) had gezet, waren dan ook tamelijk bescheiden. Het grootste, ook in de gebruikte sociale media breed uitgemeten, succes dat in de laatste jaren geboekt was, was de installatie van een zebrapad. De jongerenadviesraad leek verder door sommige leden eerder als een leerschool voor, en een eerste stap in, een partijpolitieke carrière te worden opgevat, dan als een gremium dat de belangen en ideeën van jongeren probeerde te vertegenwoordigen en te promoten.

Het account van de groep (https://www.instagram.com/visionbernburg/) had als doel aan de wereld te communiceren dat er goede redenen waren om in Bernburg te blijven wonen, of om zelfs naar Bernburg te verhuizen: “DamitDieJugendKommtUndBleibt👣 Hier zu leben, ist schöner, als du vielleicht denkst.🐻🏰🐻Sei dabei, gestalte mit uns eine Zukunft für Deine Stadt!🎨.” Men wilde een toekomstvisie ontwikkelen over hoe Bernburg nog aantrekkelijker gemaakt zou kunnen worden als deze stad volgens de betrokkenen reeds was.

In principe heeft het gekozen thema vele maatschappelijke en politieke dimensies die men in de posts had kunnen aansnijden. Men kan denken aan de gevolgen voor maatschappij en milieu van urbanisering en forenzen, aan bevolkingsveroudering en -krimp, of aan het aloude thema wat eigenlijk een Goed leven is en een Goede samenleving, en in hoeverre dit in de grote stad of op het platteland kan worden gerealiseerd. Helaas bleken de mensen in deze groep niet of nauwelijks in staat deze vertaalslag te maken. De 39 posts die werden gepubliceerd, boden beelden van fraaie toeristische plekken in Bernburg of hadden tot doel zichzelf te adverteren. Niettemin kreeg deze account in een jaar tijd 157 volgers. De individuele posts werden gemiddeld door ongeveer 25 mensen leuk gevonden. Reacties of discussies werden niet gegenereerd. Tot meer interesse in het project VisionBernburg leidde dit eveneens niet.

Groep 3

Een groep in Burg (Saksen-Anhalt) kwam eveneens voort uit de plaatselijke jongerenadviesraad. Het gekozen doel was hier de bekendheid van de adviesraad en haar activiteiten te vergroten. Het Instagramaccount van de groep bestond reeds eerder, maar lijdt onder vergelijkbare tekortkomingen als die in Bernburg (https://www.instagram.com/jugend.baut.burg/). Tot September 2021 had men slechts 22, weinig informatieve en tamelijk incoherente posts gepubliceerd. Deze hadden nauwelijks maatschappelijke inhoud en hadden ook nimmer inhoudelijke reacties of een discussie uitgelokt. Men was bijeengekomen, of had een feest of een voetbaltoernooi georganiseerd. Niettemin had men 197 volgers. Sinds Corona had men elkaar nauwelijks meer getroffen en viel er derhalve over bijeenkomsten niets te berichten. Corona had het gebruik van sociale media natuurlijk ook kunnen versterken, maar hiervan is in onze projecten geen sprake gebleken.

Groep 4

Een groep in Fürstenwalde (Brandenburg) maakte twee accounts (https://www.instagram.com/ju_fuewa/ en https://www.instagram.com/ju_fuewa.voices/) met respectievelijk 132 en 51 volgers. Het thema hier was verveling en de problemen die hieruit mede kunnen voortkomen: wegtrekken uit Fürstenwalde, drank- en drugsmisbruik, psychische problemen, ongewenst gedrag in de openbare ruimte, criminaliteit. De problemen spitsen zich vooral toe op een plein in Fürstenwalde waar grote groepen jongeren zich ‘s avonds verzamelden en zich met muziek, drank en drugs probeerden te vermaken, veelal tot ongenoegen van de omwonenden.

Meer dan de andere groepen slaagden de deelnemers in Fürstenwalde erin om discussies op gang te brengen, waarbij ook gebruik gemaakt werd van andere media (een whatsapp groep werd bijvoorbeeld gestart). Men nodigde hiertoe expliciet mensen uit om te reageren op stellingen of vragen. De betrokkenen probeerden ook andere media uit. Zo werd een Graffiti workshop met een kunstenaar georganiseerd en werd een podcast over hetzelfde onderwerp gemaakt, na eerst een workshop hierover te hebben gevolgd. Het bereik van de podcast was opnieuw beperkt, maar de vervaardiging hiervan versterkte waarschijnlijk het begrip van de lokale problematiek, alsmede de vaardigheid media voor maatschappelijke communicatie te benutten.

4 De politieke motivatie van de deelnemers

In de politiek gaat het in de eerste plaats om het formuleren van een visie op het algemeen belang en om het genereren van publieke steun om deze visie te realiseren. In onze projecten staat daarom deliberatieve politieke participatie centraal. We proberen zo veel mogelijk burgers te betrekken bij het ontwikkelen en implementeren van inhoudelijke, beargumenteerde visies op de publieke zaak. Dit perspectief op politiek en democratie kwam fraai tot uitdrukking in Zehdenick en Fürstenwalde, maar bleek niet bij allen aangekomen te zijn of zelfs als nastrevenswaardig te worden beschouwd.

Sommige leidende personen bleken vooral naar vaardigheden, instrumenten en netwerken te zoeken om carrière te maken in een politieke partij. De interesse in inhoudelijke discussies over maatschappelijke ontwikkelingen, problemen en doelen, was beperkt. De (in Duitsland relatief omvangrijke) steun die verkrijgbaar was bij overheidsinstellingen als de Bundeszentrale für politische Bildung werd vooral gebruikt om de persoonlijke politieke ambities te realiseren. Bij de deliberatie die aan het einde van het project had moeten plaatsvinden, werd ogenblikkelijk en bijna uitsluitend gedacht aan podiumdiscussies tussen leidende plaatselijke politici en een toehorend publiek van jongeren.

Aldus bleken sommigen politiek primair op te vatten als netwerken en het verwerven en uitoefenen van politieke functies en hoogwaardigheidsposities. Men is daartoe voortdurend onderweg bij partijbijeenkomsten en op sociale media, media waar vooral bericht wordt over welke belangrijke personen men nu weer heeft ontmoet. De posts van de betrokkenen op Instagram en Facebook hebben voornamelijk de eigen persoon als onderwerp en zelden een idee, stellingname of voorstel aangaande de publieke zaak. Niettemin schijnen de betrokkenen hiermee zeer succesrijk te zijn.

5 Inhoud van de politieke educatie

Alle groepen ontvingen gemiddeld ongeveer vijf dagen politieke educatie. De beperkte aanwezige politieke kennis was veelal opnieuw opmerkelijk. Gezien het feit dat de mensen die aan ons project deelnamen waarschijnlijk tot de meest geïnteresseerden in hun peergroep behoren, is de algemene toestand van de politieke educatie, zoals eerder door vele andere onderzoekers werd waargenomen, zorgelijk te noemen.[4] Behartenswaardig was niettemin de bereidschap van de in totaal ongeveer veertig deelnemers aan dit project om zoveel vrije tijd op te offeren voor deze educatie en voor de andere ontplooide activiteiten. Het gebrek aan genoten politieke educatie valt hen niet toe te rekenen, maar een maatschappij die kennelijk andere scholingsprioriteiten koestert.

Op de eerste bijeenkomst werd de leden uitgelegd wat de ideeën en verwachtingen achter het project waren. Daarna werd op een groot aantal onderwerpen inhoudelijk ingegaan. In het kort: Wat zien zij als belangrijke tegenwoordige maatschappelijke problemen? Welk thema willen de groepsleden als onderwerp van de beoogde deliberatie kiezen? De samenhang tussen democratie, burgermaatschappij en deliberatie. De mogelijkheden, beperkingen en gevaren van Instagram en andere sociale media. Vrijheid en autonomie. De ontwikkeling van politieke preferenties. Toekomstvisies en toekomstwerkgroepen (Zukunfstwerkstätte). De doeleinden van deliberatie, de wijzen waarop men haar kan organiseren, de opbouw van een deliberatief gesprek, de kenmerken van een geslaagde deliberatie, het wetenschappelijk onderzoek naar deliberatie. Gendergelijkheid. En duurzaamheid.

Daarnaast kwamen onderwerpen aan de orde die samenhingen met het door de groep gekozen onderwerp. In Saksen-Anhalt werden bijvoorbeeld uitvoerig statistische gegevens over de situatie, opvattingen en preferenties van jongeren in dit land besproken. De ook plaatselijk waargenomen tendentie van ontevreden en wegtrekkende jongeren weerspiegelde deze statistieken (zie Neebe 2021).

De behandeling van een aantal onderwerpen, zoals vrijheid, gendergelijkheid en duurzaamheid hebben wij deliberatief vormgegeven om te tonen en te oefenen hoe men een deliberatie zinvol kan organiseren. Belangrijk was onder meer duidelijk te maken dat men bij een deliberatieve bijeenkomst de gesprekken enerzijds dient te voeden met zo objectief mogelijke informatie, en anderzijds de deelnemers zo veel mogelijk vrijheid moet geven om zelf inhoud aan discussies te geven. Uiteraard veroorzaakt dit een spanningsveld waarmee men zo integer mogelijk moet proberen om te gaan.

Ten behoeve van de deliberaties werden groepsgesprekken gevoerd (ook aan de hand van 226 voorbereide Powerpoints, die vooral naar behoefte getoond werden), gezamenlijke oefeningen gemaakt, documentaires bekeken en besproken (met name over deliberaties en toekomstwerkgroepen) en, op internet, “padlets” vervaardigd.

Ter voorbereiding van de deliberatieve bijeenkomst, hebben we samen met de deelnemers in Bernburg tevens een enquête ontwikkeld voor jongeren. We wilden onder meer weten in hoeverre zij een toekomst voor zich zagen in deze stad, om welke redenen zij eventueel overwogen weg te trekken, welke problemen zij in Bernburg zagen, welke veranderingen zij zich wensten, hoe zij de mogelijkheden inschatten om politiek te participeren en welke veranderingen zij zich hier wensten. De resultaten gaven aan dat er in principe veel gespreksstof was geweest op de beoogde deliberatie. Wij hebben hiervan uitvoerig bericht in “Junge Bürger in Bernburg (Saale): Ich will hier raus!” (2021). Het artikel bevat evenzo verdere achtergrondinformatie over Bernburg en het aldaar door ons doorgevoerde project.

6 Politieke educatie via internet

Wij hebben veel geïnvesteerd in het kunnen aanbieden van politieke educatie via internet. De beperkingen hiervan bleken niet zozeer technisch van aard, als wel sociaal en psychisch. Wanneer men met andere professionals zakelijke informatie wenst uit te wisselen, dan zijn home-office en Zoom-meetings vaak een welkome aanvulling op de werkmogelijkheden. Men kent de mensen meestal reeds, bouwt voort op eerdere communicaties, en intermenselijke relaties zijn van beperkt belang. Niettemin, zoals blijkt uit steeds meer onderzoek naar thuiswerken, kan Zoom ook voor professionals zelden het gewenste persoonlijke contact vervangen (cf. Sander en Baumann 2020; Kurzius 2021; Bailenson 2021). Men mist een groot deel van de communicaties (men denke aan lichaamstaal), en vele uitwisselingen zijn niet mogelijk (bijvoorbeeld het snel, spontaan en kort interveniëren).

De politieke educatie die wij aanboden, was vrijwillig en moest door de deelnemers in hun vrije tijd worden doorgevoerd. Dit vroeg veel van hun motivatie. Zolang wij eerst de mogelijkheid hadden gehad betrokkenheid door persoonlijk contact op te bouwen, konden wij nog enige tijd hierop voortbouwen. Daar waar wij vanaf het begin alleen via internet konden werken (hetgeen in een groep het geval was), bleek het echter buitengewoon moeilijk om commitment op te bouwen. Zolang men een Zoom bijeenkomst kan “consumeren”, zonder zelf veel te hoeven investeren, kan men nog enige tijd suggereren geïnteresseerd te zijn. Maar zodra grotere investeringen gevraagd worden, zodra mensen bijvoorbeeld iets zouden moeten organiseren, is het relatief eenvoudig om de verbinding te verbreken. Men neemt eenvoudigweg niet meer op.

7 Enige conclusies

De Coronamaatregelen hadden een diepgaande invloed op dit project en ook daarom is het moeilijk algemene conclusies te trekken. Niettemin enige waarnemingen.

Het doel was een mogelijkheid tot politieke participatie aan te bieden die meer praktijkgericht was, meer tijdgebonden, meer gericht op een concrete gebeurtenis en meer interactief. Dit doel werd deels gerealiseerd door de deelnemers zelf een thema te laten kiezen dat voor hen belangrijk was en de participatie te laten uitmonden in een concrete deliberatieve bijeenkomst. De tijdgebondenheid (we wilden het hele traject in ongeveer een half jaar doorvoeren) werd door de Coronapandemie ondermijnt.

De Coronamaatregelen en de onzekerheid over de verdere ontwikkeling van de pandemie bewerkstelligden dat het einddoel van het project voortdurend uit zicht verdween. Dit doel, het intermenselijke contact op een bijeenkomst van enige omvang, was een zeer belangrijke motivatie van veel deelnemers. Wanneer bovendien de tijd tussen de voorbereiding van een politieke activiteit, in dit geval een deliberatie, en de daadwerkelijke bijeenkomst groot wordt en de kans klein is dat de bijeenkomst überhaupt mag worden doorgevoerd, bleek het moeilijk om de motivatie hoog te houden.

Internet-educatie heeft, hiermee samenhangend, zijn beperkingen. Internetverbindingen maken werkelijk intermenselijke verhoudingen en het opbouwen van vertrouwen en betrokkenheid moeizaam en kunnen ook daarom eenvoudiger worden verbroken. Daar waar we elkaar nooit echt persoonlijk hadden leren kennen, was de groepschemie en -dynamiek aanmerkelijk beperkter dan daar waar dit wel het geval was geweest.

De mogelijkheden met behulp van sociale media mensen tot politieke participatie in projecten te bewegen, bleken zeer beperkt. Zeer gering bleken ook de potenties van het communicatiemiddel bij uitstek van onze doelgroep, Instagram, om maatschappelijke discussies aan te zwengelen. De aantallen mensen die via de gevormde Instagramaccounts werden bereikt, waren betrekkelijk klein en de gegenereerde interacties verwaarloosbaar.

Intermenselijk contact blijft in politieke participatie onontbeerlijk. Dit verklaart tevens de waardering voor de deliberatieve politieke educatie die werd aangeboden (zie hiervoor ook Blokland 2018 en 2020). Deze vorm van interactief onderwijs onderscheidt zich grondig van het in Duitsland nog altijd gebruikelijke “Frontalunterricht”, waarbij vanaf de kansel vooral veronderstelde feiten worden onderwezen. Feedback kregen we onder meer door enquêtes, berichten van de betrokken jeugdwerkers en door aan het einde van iedere bijeenkomst vragen te stellen als, “Hoe ging het met je tijdens de bijeenkomst? Wat heb je geleerd? Wat wens je voor de volgende keer? Wat zou je willen meenemen naar je dagelijks leven? Wat kunnen we beter doen?

Een meer speelse vorm van evaluatie was het verzoek aan de deelnemers op de achterkant van een postkaart van hun woonplaats aan een bekende te schrijven hoe zij het project ervoeren: “Het project Clicks for Politics is zeer aan te bevelen. Een ontspannen werkwijze, professionaliteit, een schat aan ervaring en een goede ontwikkeling leiden tot het best mogelijke resultaat. Een tip zou zijn om je mening eerlijk en met belangstelling te geven”… “Het is een ontspannen manier van werken en ideeën en meningen zijn welkom”… “Het was geweldig om deze dagen samen door te brengen”.

*Met dank aan Aryaan Bovenberg voor haar commentaar op een eerdere versie van dit artikel.

Literatuur

Bailenson, Jeremy N. 2021. Nonverbal Overload: A Theoretical Argument for the Causes of Zoom Fatigue. Technology, Mind and Behavior. Volume 2, Issue 1.

Blokland, Hans. 2018. How to deliberate fundamental values? Notes from Brandenburg on our approach.

Blokland. Hans. 2020. Deliberating Discrimination, Antisemitism, Racism, Sexism, Homophobia in Volatile Schools in Hamburg: Why was there a wall between East and West Germany and not one between the North and the South? 

Blokland, Hans. 2021. Junge Bürger in Bernburg (Saale): Ich will hier weg!

Kurzius, Rachel. How the Zoom Era has ruined conversation. Washington Post Magazine. 11 Mai 2021.

Neebe, Mirjam. 2021.  Junge Bürger*innen in Bernburg (Saale): Warum wollen sie weg?

Sander, Libby and Oliver Baumann. 2020. 5 reasons why Zoom meetings are so exhausting. The Conversation. May 5, 2020.

Voetnoten

[1] Het gaat hier om in totaal ongeveer 250 jeugdwerkers die in Duitsland in 2018 werden aangesteld om het waargenomen antisemitisme, racisme en andere vormen van discriminatie op scholen tegen te gaan. Zie: (https://www.bmfsfj.de/bmfsfj/themen/kinder-und-jugend/integration-und-chancen-fuer-junge-menschen/respekt-coaches-anti-mobbing-profis). Het handelt zich hier, zoals zo vaak op dit terrein, vooral om symbolisch overheidsbeleid: de politiek heeft het probleem waargenomen, zij bewijst haar goede wil door een budget vrij te maken, maar niemand verwacht dat deze druppel op de gloeiende plaat een verandering teweegbrengt, temeer daar de onderwijsstructuren ongewijzigd blijven.

[2] “European Union Erasmus+: Our Europe for All”. Zie: https://socialscienceworks.org/projects-2/

[3] Een jongerenadviesraad is bedoeld kinderen en jongeren bij lokale politieke besluiten en processen te betrekken. Deze raden bestaan uit vertegenwoordigers van de kinderen en jongeren van de desbetreffende gemeente. Zij hebben onder meer het recht om in de gemeenteraad het woord te voeren en moties in te dienen.

[4] Eerder berichtten we reeds uitvoerig over het bestaande onderzoek en onze ervaringen met de politieke educatie in scholen: Blokland 2020.

Leave a Reply

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.